مسکن یکی از دلایل اصلی طلاق در جامعه/ انبوه‌ساز: ۲۵ متر هم تولید شود، متقاضی وجود ندارد/ باقرپور: این سیستم دست شما نیست که در خواب هم پول و سرمایه خود را حساب کنید
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خطوط، سومین میزگرد مسکن اقتصادی با حضور خشایار باقرپور، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های عمرانی شهر تهران- رامین گوران، دبیر کانون سراسری انبوه سازان مسکن و ساختمان- محمدحسین ابراهیمی، دبیر کمیته عمران مجمع مشورتی نظام مسائل استان تهران- علی محمد عندلیب، مدیرعامل مجمع مهندسی دفاع مقدس برگزار شد.
در این سری از گفتگو موافقین و مخالفین مسکن‌های اقتصادی به بیان نقطه نظرات و دیدگاه‌های خود پرداختند.
خطوط: آقای باقرپور با شما شروع می‌کنیم که پدر معنوی مسکن کوچک متراژ یا مسکن اقتصادی هستید، در خصوص این نوع مسکن‌ها یک سری توضیحات دهید؟
باقرپور، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های عمرانی شهر تهران: با توجه به شرایطی که در بازار مسکن از دو الی سه سال گذشته احساس می‌شد، لازم بود که یک تمهید و طرح و برنامه‌ای در نظر گیریم. بحث کوچک متراژ قبلا هم مطرح شده بود اما امروز به یک نظام و ساختاری تحت عنوان مسکن اقتصادی رسیده‌ایم. متاسفانه می‌بینیم به واسطه موانعی که در اجرا است یک مقدار بازار نسبت به چنین محصولی عقب است به طوری که هم اکنون ناشی از فضای اقتصاد کلان جامعه مسکن وارد یک فضای بحرانی شده و به طور کامل از استطاعت بخش اعظمی از خانوارها خارج شده است به طوری که 25درصد خانوار و 30درصد جمعیت کشور به اجاره‌نشینی و بخش عمده‌ای از این آمار به فقر مسکن دچار هستند بنابراین برای اینکه مسکن در استطاعت تولید کنیم عملا چند روش مشخص وجود دارد: یکی روش‌های دولتی که کیفیت را فدای قیمت تمام شده کرد و شاهد بودیم که آن اقتصاد دستوری که دولتمردان در مسکن مهر و نهضت ملی مسکن به دنبال آن بودند، در فضای عملیاتی محقق نشد و با انبوهی از طرح‌ها و پروژه‌هایی که بدون مطالعه تولید شد و خروجی قابل قبول و در شان یک شهروند ایرانی را بدست نیاورد، روبه‌رو شدیم. امروزه بسیاری از مالکین مسکن مهر به هیچ قیمتی حاضر نیستند در این خانه‌ها زندگی کنند حتی 20درصد واحدهای تولید شده در بحث زیرساخت مشکل تامین برق، آب و فاضلاب دارند یعنی طرح شکست خورده‌ای بود. روش دیگری که موجود است این است که ماهیت بنا را اصلاح کنیم؛ هرچه ارتفاع بنا کاهش پیدا کند، قیمت تمام‌شده کمتر خواهد بود این مستلزم این است که توسعه افقی شهرهایمان را داشته باشیم که این امر مستلزم توسعه زیرساخت، شبکه انتقال نیرو و انرژی و تامین است اما هم‌اکنون با ناترازی در این حوزه‌ها روبه‌رو هستیم باید عملکرد وزارت نیرو در دولت‌های گذشته نسبت به این امر حتما یک بررسی و بازبینی شود. پس نتییجه می‌گیریم که امروز امکان توسعه افقی را نداریم که بخواهیم کوتاه مرتبه‌سازی کنیم. راهکار آخری که از نگاه ما باقی ماند بحث اصلاح کمیت‌ها بود یعنی فضاهایی که کاربرد کمتر در منازل مسکونی دارند را به محیط‌های اشتراکی اختصاص دهیم یعنی فضای نشیمن، آشپرخانه، اتاق خواب و سرویس‌ها را حفظ کنیم و قسمت پذیرایی که به نسبت 50سال گذشته کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد را به صورت تایمی و اشتراکی در مجتمع‌ها طراحی کنیم. یعنی مسکن کوچک متراژ به معنای کوچک شدن تمامی چیزها نیست بلکه کاربردی‌ترها حفظ شده است و آن‌هایی که جنبه کمتری برای استفاده دارد به خارج از فضای اختصاصی موکول کرده‌ایم. هم اکنون در سبک زندگی ساختمان‌های لاکچری هم چنین وضعیتی موجود است.
خطوط: آقای ابراهیمی با توجه به سیاست‌های کلان چند راهکار اجرا اما شکست خورده است حالا به راهکار مسکن اقتصادی رسیده‌ایم، نظر شما در این باره چیست؟
ابراهیمی، دبیر کیته عمران مجمع مشورتی نظام مسائل استان تهران: بنده موافق آپارتمان‌های کوچک متراژ هستم اما به عنوان مسکن اجتماعی. نباید یک چرخی که در جای دیگری از دنیا اختراع شده را اختراع کنیم . مسکن اجتماعی در اروپا و آمریکا و بسیاری از کشورهای دنیا در حال پیاده‌سازی است و متصدی اصلی این نوع مسکن‌ها دولت و انبوه‌سازان هستند با سرمایه‌گذاری که دولت در این بخش می‌تواند انجام دهد بر تمامی دغدغه‌ها و تحریم‌هایی که در کشور حاکم است، می‌تواند غلبه کند.
خطوط: به چه صورت چنین موضوعی امکان‌پذیر است؟
ابراهیمی: جامعه هدف مسکن اجتماعی جوانان و مسکن اولیه‌ها هستند و در متراژهای متفاوتی ساخته می‌شود همچنین یک طرح تشویقی در پشت این موضوع قرار می‌گیرد به طوری که زمانی که یک زوج به مدت دوسال در چنین واحدهایی زندگی کنند جهت اقدام به فرزندآوری خانه به متراژ 60متر به آن‌ها پیشنهاد می‌دهند و آن مسکن کوچک مجدد به یک زوج دیگر تعلق می‌گیرد؛ این چرخه ادامه دارد. در کلانشهر حدود 60 تا 70درصد سبد خانواده بحث مسکن است بنابراین با طرح مسکن اجتماعی می‌توانیم این عدد را 40درصد برسانیم و به بنیان خانواده و کاهش آمار طلاق و هنجارهای اجتماعی در خانواده کمک کنیم؛ متاسفانه یکی از دلایل اصلی طلاق در جامعه مسکن است بنابراین چنین طرحی اقدام خوبی برای کاهش آمار طلاق در کشور است. بانک‌ها و دولت برای آنکه در این طرح سرمایه در گردش خود را داشته و سودی را کسب کنند مجبورند ساختمان‌هایی بسازند که کیفیت بالا داشته باشد. زمانی که مالکیت در اختیار دولت یا بانک یا بخش خصوصی باشد، دلالی‌های این حوزه هم از بین خواهد رفت بنابراین طرح مسکن اجتماعی به جامعه هدف می‌رسد اما به دلال خیر زیرا مالکیت را در اختیار ندارد.
خطوط: به نظر بنده اگر عرضه و تقاضا برابر نباشد باز هم آن دلالی به وجود می‌آید.
ابراهیمی: با در نظر گرفتن شرایط و براساس ارزیابی دلالی کاهش پیدا می‌کند. در این طرح زوج‌ها نمی‌خواهند مالک واحد شوند یعنی مالکیت سود آور نیست به همین دلیل بحث دلالی از بین می‌رود. تعریف مسکن اجتماعی با مسکن مهر و نهضت ملی فرق دارد یعنی برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که در حادترین شرایط ممکن قرار دارند.
باقرپور: بحث نوع مالکیت که فرمودند مقوله بسیار مهمی است به همین جهت بستر تعاون را یک بستر کارآمد برای این کار در نظر گرفته‌ایم. یک مجتمع به صورت یک مالکیت واحد در اختیار یک شرکت تعاونی تعریف می‌شود، بر فرض یک میلیون قدرالسهم تقسیم می‌شود و هرکسی متناسب با آورده خود هم از مالکیت خود سهم دارد هم از درآمد. حتی واگذاری قدرالسهم تحت ضوابط شرکت تعاونی انجام می‌پذیرد و نمی‌تواند در بیرون با هر قیمتی آن را نقل و انتقال دهد.
خطوط: آقای عندلیب دولت جوانان را مکرر تشویق به ازدواج می‌کند اما اولین الزامات در مقوله ازدواج یک سرپناه است، چه کاری باید انجام دهیم؟
علی محمد عندلیب، مدیرعامل مجمع مهندسی دفاع مقدس: با دو معضل اصلی در جامعه روبه‌رو هستیم؛ کاهش رشد جمعیت و مسکن به علاوه اینکه متقاضی برای مسکن زیاد است. باید علاوه بر کلانشهرها، روستاها را هم در نظر بگیریم لذا تامین مسکن برای حل ازدواج و فرزندآوری یک ضرورت است. نقش دولت به عنوان محور اصلی ایجاد بستر مناسب برای حرکت بسیار مهم است اما این اراده را در بعضی از وزارتخانه‌ها و بانک‌ها شاهد نیستیم، ساختار دستگاه‌هایی که متولی بخش مسکن هستند، آن پویایی و نشاط و انگیزه را ندارد یعنی در دولت‌های مختلف در راس تغییراتی را شاهد بودیم اما در بدنه خیر یعنی نوع نگاه‌ها تغییر نکرده است. زمانی که بخش خصوصی یا انبوه‌ساز می‌خواهد اقدام به ساخت مسکن کند با معضلات جدی روبه‌رو می‌شود که دولت باید در این بخش کمک کند از آن طرف در جامعه قیمت مصالح به شدت بالا رفته است اما قیمت زمین یا متوقف یا کاهش پیدا کرده است یعنی رکود تورم به چنین دلیلی است بنابراین این موضوع احتیاج به حمایت دارد. بنده با نوع مالکیت دوساله اصلا موافق نیستم یعنی باید مسکن ساخته شود و در اختیار فرد قرار گیرد و مالکیت مطلق داشته باشد و اگر خود آن فرد صلاح دید آن واحد را به متراژهای بالاتر تغییر دهد قطعا شخصی با متراژ پایین موافق نیست اما هم اکنون این موضوع یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای جامعه فعلی است یعنی اگر این کار را نکنیم نمی‌توانیم به شکل دیگر معضل مسکن را حل کنیم ضمن اینکه با متراژ کوچک خیلی موافق نیستم اما آن را یک ضرورت می‌بینم و باید حتما ساخته شود.
خطوط: آقای گوران نظر شما در خصوص ساخت مسکن‌های اقتصادی چیست؟
گوران، دبیر کانون سراسری انبوه سازان مسکن و ساختمان: بنده با کوچک متراژی که 25متری عنوان شده کاملا مخالفم به دلیل آنکه فرهنگ و شان ایرانی را برای چنین واحدی نمی‌بینم، واحدهای کوچک می‌تواند ساخته شود اما یک اندازه‌ای در میزان آن‌ها وجود دارد. باید ساخت مسکن‌های کوچک متراژ را در لوکشین‌های مختلف مورد ارزیابی قرار داد و در همه مکان‌ها نمی‌توان چنین چیزی را ساخت، نقدی به مساکنی که هم اکنون ساخته شده، وجود دارد و فکرها در این خصوص خلاقانه نبود. واقعیت این است که مشکل اصلی متقاضی است، ما متقاضی را له کرده‌ایم حتی اگر 25متر هم تولید شود باز هم شخصی نمی‌تواند آن را خریداری کند چرا که در توانش نیست. 40درصد انرژی کشور در صنعت ساختمان استفاده می‌شود به نظر بنده چالش اصلی مربوط به وضعیت اقتصادی و تورم است باید توان اقتصادی مردم را افزایش دهیم و کسب و کار ایجاد کنیم. 97درصد بودجه بخش مسکن برای بخش خصوصی و مردم است اما یک سری در اتاق‌های خلوت خودشان برای آن تصمیم می‌گیرند یعنی 3درصد برای 97درصد تصمیم‌گیری می‌کند. در کل بنده با کوچک متراژ موافق نیستم چرا این جور واحد یک جور موضوعاتی دارد و نمی‌توان چنین فرمولی را برای کشور تعمیم داد.
علی محمد عندلیب، مدیرعامل مجمع مهندسی دفاع مقدس: نسبت حقوق به قدرت خرید مسکن واقعا نگران‌کننده است و باید این معضل را باور کنیم. بنده رو25متر تاکیدی ندارم هرچه قدر متراژ بیشتر باشد بهتر است باید واقع بینانه ببینیم متقاضی این نوع مسکن‌ها چه میزان است و دولت چه امکاناتی دارد. قرار بود در نهضت ملی مسکن به ازای ساخت هر یک واحد یک میلیارد تومان هزینه شود اما هم اکنون این رقم به یک و نیم میلیارد رسیده است بنابراین اگر غفلت کنیم این قیمت دائم رو به جلو می‌رود.
گوران: کوچک متراژها یک مدلی از برون‌رفت از وضعیت فعلی است، ما 9مدل ساخت و ساز با روش‌های مختلف در وزارتخانه ارائه کرده‌ایم و منتظر پاسخ هستیم.
خطوط: آقای گوران در طی این چندسال چه مقدار توانسته‌اید با دولت همکاری داشته باشید؟
گوران: دولت شهید رئیسی یک سری تصمیم عجولانه و بدون مطالعه گرفته و تصویب شده است، در کل دولت و بانک هیچ همکاری با ما نداشتند.
خطوط: باید بدانیم دولت و بانک‌ها نمی‌توانند کاری کنند حالا بخش خصوصی باید این معضل را حل کند.
عندلیب: دولت شهید رئیسی با یک حسن نیتی کار را انجام دادند اما عددی که در خصوص ساخت یک میلیون مسکن در سال مطرح شد، برای ما بسیار جای سوال داشت چینی چیزی اصلا شوخی نیست لذا ما در همان مقطع زمانی جلساتی برگزار و طرحی را ارائه دادیم و رسما اعلام کردیم که 100هزار واحد را می‌توانیم مدیریت کنیم اما هیچ اعتنایی به این پیشنهاد نشد و اراده‌ای در این خصوص در بدنه دولت وجود نداشت.
خطوط: آقای باقرپور برای طرح مسکن‌های اقتصادی لوکیشن مورد نظر را بررسی کرده‌اید؟
باقرپور: اگر نظام توضیع مدیریت نشود تمامی نظرات و دیدگاه‌ها در بازار سرمایه بلعیده می‌شود. مسکن اقتصادی هیچ ربطی به دولت ندارد، زمانی که رو این طرح در تعاون کار می‌کردیم، ذره‌ای رو حمایت دولت حساب نکرده‌ایم، تک بعدی نگاه کردن مدیران دولتی آسیب ما است. شاید برخی مسکن 25متری را قبول نداشته باشند اما اشخاصی هستند که نیاز دارند به همین دلیل است که در کنار این یکی از مدل‌های عرضه مسکن اجتماعی می‌باشد یعنی با نرخ اجاره معقول و عادلانه این واحدها را به مردم ارائه دهیم. در اینجور واحدها هزینه تولید کاهش می‌یابد یعنی با هزینه تمام شده ساخته می‌شود یعنی دیگر دست سیستم شما نیست که بخواهید در خواب هم پول خود را حساب کنید.
گوران: منظورتان از سیستم کدام سیستم است؟
باقرپور: سیستم انبوه‌سازان منظورم است. در مدل تعاون سرمایه برای خود اشخاص است یعنی با قیمت تمام شده حتی اگر زمین را هم از دولت تامین کنیم هزینه‌هایمان نصف و کمتر خواهد شد پس نرخ اجاره پایین‌تر می‌آید. برای دنبال کردن سیاست‌های جمعیتی کشور بیاییم انگیزشی با یک قیمت اجاره بسیار پایین به مدت سه سال مسکن زوج جوان را از همین راه تامین کنیم. به جای اینکه 70درصد درآمد خود را به مسکن تخصیص دهد، 25درصد دهد تا نزدیک به استاندارد جهانی شود و آن فاصله را بتواند پس‌انداز کند تا پس از سه سال یک واحد تهیه کند یعنی وارد یک بازار سودمحور نشود چرا که بازار سود را دنبال می‌کند. مشکل مسکن ریشه‌ای بیش از 50سال دارد بنابراین مسکن اقتصادی به تنهایی نمی‌تواند این معضل را حل کند باید تلفیقی از روش‌های مختلف داشته باشیم. در خصوص لوکشین فعلا برنامه‌ریزی‌ها رو ابرشهرها است که عمدتا هم در نیمه شمالی با تراکم بالا روبه‌رو هستند.
گوران: چنین چیزی که تراکم را بیشتر می‌کند
باقرپور: خیر، ما تراکم را تقسیم‌بندی کرده‌ایم، به جای اینکه در هزار متر بنا 10 واحد برنامه‌ریزی کنیم، در هزار متر 30واحد برنامه‌ریزی می‌کنیم و متراژهای گوناگون را شامل می‌شود با این تفاوت که 25متری همان 40متری شما است، 15متر آن در فضای مشاعات رفته است، 40متر بنده 65متری شما است. نکته بعدی در خصوص فرهنگ گفتند؛ خواهش بنده این است هر حوزه‌ای را به متخصص خودش بسپاریم، ما در طراحی این طرح از نظر نخبگان هم کمک گرفته‌ایم.
گوران: آن‌ها را به اینجا می‌آوردید تا صحبت کنند
باقرپور: بنده هم مهمان این برنامه هستم. آیا بدمسکنی جز فرهنگ ما بوده است؟ اینکه سن ازدواج 30سال را رد کرده است جز فرهنگ ما بوده است؟
گوران: راه این موضوعات 25متری نیست
باقرپور: باید با هم فنی صحبت کنیم.
گوران: تمامی 25متری را می‌خواهید در یک ساختمان قرار دهید؟
باقرپور: بنده 10بار از اول برنامه تا اینجا گفته‌ام مترازهای 25، 40، 65 و 80 یعنی تمامی متراژ را گفته‌ام اما شما هنوز سوزنت رو 25متری گیر کرده است.
گوران: گیر نکرده بالاخره باید یک حداقلی را بشناسیم.
باقرپور: بالای ده بار از اول برنامه عدد 25 از زبان شما خارج شده است. عدد 25 به عنوان حداقل متراژ یکی از طراحی‌ها است. شما اگر طرح را مطالعه می‌فرمودید متوجه می‌شدید که در مسکن اقتصادی واحد 80متری هم موجود است اما واحدی که کارایی 120متر را دارد و این شدنی است.
خطوط: آقای باقرپور، آقای گوران سوالشان این است که تمامی واحدهای این مجتمع 25متری است؟
باقرپور: اتفاقا یکی از خروجی‌های کارگروه‌هایی که داشتیم این بود که به هیچ عنوان نباید مجتمع‌هایی ساخته شود که فقط در آن کوچک متراژ باشد چون آسیب‌های اجتماعی شکل می‌گیرد. باید در ضوابط ساخت و ساز برای کوچک متراژها پارامترهای تشویقی بگذارند یعنی انبوه‌ساز حداقل 25درصد تراکم خود را به کوچک متراژ اختصاص دهد تا از تامین پارکینگ آن معاف شود، واقعا در طرح خود کار فرهنگی انجام داده‌ایم.
گوران: در هر صورت شما می‌خواهید کار ترکیبی انجام دهید؟
باقرپور: بله 100درصد.
گوران: پس این طرح می‌تواند منطقی باشد.
گوران: در خصوص لوکیشن‌ها بیشتر توضیح بفرمایید؟ شاید این لوکشین برای البرز خوب باشد اما برای مازندران خیر.
باقرپور: صد درصد چنین چیزی است مثلا در بندرعباس کوچک متراژ بسازیم؟ یا در مکران؟ اصلا چنین چیزی در این دو قسمت معنا ندارد، فهم ما به این رسیده است که در شهرهایی همانند تهران، کرج، مشهد و حتی تا حدودی در تبریز مسکن اقتصادی می‌تواند ساخته شود حتی در کرمان هم که شهر بزرگی است چنین طرحی موضوعیت ندارد نهایتا در 7 الی 8 شهر که تمرکز جمعیتی بالایی دارند.
گوران: بنده همچنان این نقد را دارم که می‌گویید یک واحد 1000متری را تقسیم می‌کنید و به جای 10نفر به 100نفر می‌دهید.
باقرپور: بنده اصلا چنین چیزی را نگفتم.
گوران: چرا فرمودید، این اتفاق باعث قفل شدن شهرها می‌شود، در مناطق پر جمعیت این مدل جواب نمی‌دهد.
خطوط: آقای ابراهیمی مدل مالکیتی که شما فرمودید مورد پسند آقای عندلیب نبود چه توضیحی در این خصوص دارید؟
ابراهیمی: بحث بنده مسکن‌های اجتماعی بود که یک سری طرح‌های تشویقی و حمایتی دارد و اصلا مالکیتی نیست، می‌خواهیم جوانان را به ازدواج و فرزندآوری تشویق کنیم. تمام دشمنان فشار اقتصادی گذاشته‌اند و بزرگ‌ترین بحث مسکن است که باید بتوانیم مسکن را مرتفع کنیم لذا باید بگویم مسکن کوچک متراژ برای منطقه یک تهران نیست بلکه برای جامعه هدفی صحبت می‌کنیم که جز دهک‌های پایین هستند. مسکن اجتماعی برای افرادی است که از آن دهک‌ها هم ضعیف‌تر هستند، برخی افراد که توان خرید 25متری هم ندارند و می‌گویند برای اجاره ملک به بنده کمک کنید بنابراین مسکن اجتماعی برای این دسته از افراد است. متاسفانه یک مافیایی در کشور در بحث مسکن داریم که تمامی می‌دانیم بانک‌ها هستند.
خطوط: در کجا مافیا را نداریم؟ در خودرو، فوتبال، حمل و نقل و... هم مافیا وجود دارد
ابراهیمی: بانک‌ها به تکلیف خود عمل نمی‌کنند، اگر ساخت و ساز مجدد راه بیفتد، عرضه و تقاضا به یکدیگر نزدیک می‌شود و قیمت مسکن قابل کنترل می‌شود. بانک‌ها در بحث مسکن سرمایه‌گذاری می‌کنند مثلا اکثر بانک‌ها در منطقه یک 10برج دارند و بهترین ملک‌ها متعلق به بانک‌ها است به جهت اینکه سرمایه خود را بخوابانند که مساوی تورم می‌شود و از آن سو افزایش سرمایه دهند؛ افزایش سرمایه بانک توسط املاک که ضرر آن را مردم می‌بینند پس اگر بتوانیم با مافیای مسکن یعنی بانک‌ها برخود کنیم آن یک میلیون مسکن ساخته می‌شود. هر مجوزی که فرد می‌خواهد بگیرد باید پیش دولت رود پس نمی‌توانید بگویید به دولت مربوط نیست.
باقرپور: بنده گفتم مسکن اقتصادی طرح دولتی نیست.
ابراهیمی: وقتی می‌خواهیم با یک حرکتی تمامی موانع را از بین ببریم باید دولت هم یک هزینه‌ای وسط بگذارد و سرمایه‌گذاری کند.
خطوط: آقای عندلیب اگر توضیحی دارید بفرمایید؟
عندلیب: واقعیت این است اگر بخواهیم رعایت فرهنگ ایرانی- اسلامی کنیم قطعا با این اعداد و ارقام چنین چیزی امکان‌پذیر نیست و فقط برای رفع موقت این معضل است، در کل اصلا متراژ کوچک قابل قبول نیست اما مجبوریم به این سمت رویم. در روش اجرا ارائه زمین فقط مهم نیست باید طوری باشد که آن مسکن قابل سکونت باشد. وظیفه دولت تسهیل‌گری است و نمی‌توانیم نقش آن را حذف کنیم پس باید تسهیل‌گری کند. دولت هم اکنون زمین‌های مختلفی را شناسایی کرده پس پیشنهاد بنده این است برای حل مشکل مسکن این زمین‌ها آماده شود و در قالب مشارکت ساخته شود و آن درصدی که متعلق به دولت است تحت عنوان اجاره به شرط تملیک واگذار شود در کل تامین زمین از سوی دولت، ساخت آن به صورت مشارکتی و واگذاری‌اش به عنوان اجاره به شرط تملیک باشد.
گوران: دولت همان کار نظارتی را می‌تواند کند، باید وزارت راه و شهرسازی طرح واحدهای کوچک متراژ را مطالعه کند تا پذیرفته شود نه اینکه خودش مداخله در اجرا کند، هم اکنون طوری شده است که اسم وزارت راه و شهرسازی به وزارتخانه تعاونی مسکن تغییر کرده است؛ این مقوله مربوط به بخش خصوصی و مردم است، کار مردم را به مردم بسپارند و فقط نظارت داشته باشند. هم اکنون اعضایی که برای ساخت و ساز ثبت نام کرده‌اند قسط‌های خود را نمی‌توانند پرداخت کنند به جهت اینکه قیمت‌ها افزایش یافته است؛ دولت باید هزینه‌ها را از رو دوش مردم بردارد.
عندلیب: بحث کیفیت ساخت و عمر مفید ساختمان بسیار حائز اهمیت است. در بسیاری از کارهایی که طی سالیان گذشته انجام شد همانند طرح نهضت ملی و مسکن مهر کیفیت ساخت بسیار پایین بوده است یعنی عمر مفیدی که برای یک ساختمان در نظر می‌گیرند حداکثر 30سال است در صورتی که اگر بحث مشارکت وسط باشد کیفیت ساخت افزایش و عمر مفید ساختمان بیشتر خواهد شد؛ امیدوارم تصمیم‌گیرندگان این موضوع را جدی بگیرند.
باقرپور: در بحث اعطای زمین مگر مردم سازنده‌اند که بتوانند مسکن بسازند بعد اینکه اصلا زمینی ارائه نمی‌دهند فقط یک بیابان است که هیچ سرانه آموزشی، فرهنگی، شبکه حمل عمومی و... ندارد پس چنین ایده‌ای را به هیچ وجه مطرح نکنید. زمانی که طی یک سال و نیم گذشته بحث مسکن اقتصادی را مطرح کردیم، مافیای مسکن پروپاگاندای سنگینی را بر علیه مسکن اقتصادی راه انداخت اما اکنون زمانی که با بسیاری از دوستان صحبت می‌کنیم متوجه می‌شویم که موافق هستند. ذات مطلب مشخص است یعنی امروزه مسکن اقتصادی اجتناب‌ناپذیر است که ان‌شاءالله 10سال آینده اجتناب‌ناپذیر نباشد یعنی شرایط طوری پیش رفته باشد که در سیاست‌های جمعیتی و اقتصادی مسیر درستی را طی کرده باشیم.
ابراهیمی: راه برون‌رفت برای تسهیل ازدواج، شروع زندگی مشترک، استحکام بنیان خانواده، امید به زندگی و کاهش بسیاری از معضلات اجتماعی در کل در دسترس‌ترین و ارزان‌ترین مسیر فعلا مسکن اجتماعی است که امیدوارم صورت گیرد.
عندلیب: پیشنهاد بنده به دولت این است در بحث شناسایی و واگذاری زمین‌هایی که مناسب هستند اقدامی انجام دهد و این واگذاری به صورت اجاره به شرط تملیک باشد؛ این روش امکان خرید را برای متقاضیان فراهم می‌کند و هم کیفیت ساخت واحدها را به شدت افزایش می‌دهد دیگر اینگونه دولت هیچ گرفتاری ندارد، بنده واقعا تعجب می‌کنم که چرا این اقدام صورت نمی‌گیرد.
گوران: نمره وزارت راه و شهرسازی در خصوص مسکن نمره قوی نیست در صورتی که با منابع و فرصت‌هایی که در امکان داشت می‌توانست نمره خوبی داشته باشد. امکانات در کشور به اندازه‌ای است که خودمان معضل مسکن را حل کنیم چرا که چنین موضوعی اصلا ربطی به اسرائیل و آمریکا ندارد، هم اکنون سازندگان به نام ایران از کشور خارج شدند و خودمان عامل این موضوع هستیم. راه‌حل و فرمول است اما یک اراده جدی برای اجرا می‌خواهد، باید تعریف رابطه بخش خصوصی و حاکمیت رو کاغذ نوشته شود. حضرت آقا می‌گوید از ظرفیت بخش خصوصی باید استفاده شود اما آیا تا به حال چنین چیزی بوده است؟